Καλλιτέχνες → ΤΣΟΡΤΑΝΙΔΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ
Πληροφορίες
Ιδιότητα: Λύρα, Στιχουργός, Συνθέτης, ΤραγούδιΚαταγωγή: Σαντά
Ημ/νία γέννησης: 1900
Ημ/νία θανάτου: 1983
Πόλη διαμονής: Νέα Σάντα Κιλκίς
Χώρα διαμονής: Ελλάδα
Βιογραφικό
Τσορτανίδης Ιωάννης (1900-1980), o Τσορτάντς ο Σαντέτες
Ο Ιωάννης Τσορτανίδης γεννήθηκε το 1900 στην ενορία Πιστοφάντων της Σάντας του Πόντου. Ο πατέρας του Γεώργιος και η μητέρα του Παρθένα είχαν άλλα δύο παιδιά. Μετά το θάνατο της μητέρας του, όταν ο Τσορτάντς ήταν μόλις δύο ετών, η οικογένεια μετακόμισε στην Άσκοβα του Βατούμ, που ...είχε ιδρυθεί μερικά χρόνια νωρίτερα από συγγενείς και συγχωριανούς τους.
Γύρω στο 1921-1922 ο Τσορτάντς με τον μεγαλύτερο αδερφό του ήρθαν στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκαν προσωρινά στην Καλαμαριά (ο πατέρας του είχε στο μεταξύ πεθάνει και η αδερφή τους είχε παντρευτεί και είχε παραμείνει στην Άσκοβα). Σύντομα γύρω από τον Τσορτάν θα συσπειρωθούν οι συμπατριώτες του Σανταίοι, ενώ οι Κρωμναίοι θα έχουν για δικό τους λυράρη μια θρυλική μορφή της ποντιακής μουσικής παράδοσης, το Σταύρη. Ωστόσο η γνωστή και από τον Πόντο αντιπαλότητα Σανταίων και Κρωμναίων δεν θα εμποδίσει τους δύο λυράρηδες να γίνουν στενοί φίλοι, μια φιλία που θα διατηρηθεί αδιατάρακτη μέχρι τον πρόωρο θάνατο του Σταύρη.
Σύντομα ο Τσορτάντς και ο αδερφός του θα εγκαταλείψουν την Καλαμαριά και θα εγκατασταθούν σε ένα μικρό χωριό του νομού Κιλκίς, την Πλατανιά. Το 1925 ο Τσορτάντς θα παντρευτεί τη συμπατριώτισσά του Κυριακή Ιακωβίδου, η οικογένειά της οποία είχε έρθει επίσης από την Άσκοβα και είχε εγκατασταθεί στη Νέα Σάντα Κιλκίς. Το νεαρό ζευγάρι θα ζήσει για λίγο καιρό στην Πλατανιά και λίγο αργότερα θα εγκατασταθεί στη Νέα Σάντα.
Η έλευση του Τσιορτάν θα αποτελέσει «θείο δώρο» για τους κατοίκους της Νέας Σάντας, της μητρόπολης των προσφύγων της Σάντας του Πόντου, κυρίως διότι το χωριό δεν διέθετε την εποχή εκείνη καλό λυράρη, αφού από τους παλιούς σανταίους λυράρηδες ο μεν Τριανταφυλλίδης («Τσάντζιας» ) εγκατέλειψε σύντομα τη Νέα Σάντα για να εγκατασταθεί με την οικογένειά του στη Βεργίνα της Ημαθίας, ο δε Θεόδωρος Χειμωνίδης (Κακοχείμ’ς) ήταν ήδη σε προχωρημένη ηλικία. Έτσι ο Τσορτάντς με την λύρα του θα βρεθεί στο επίκεντρο της κοινωνικής ζωής του χωριού και θα αποτελέσει το μόνιμο πρωταγωνιστή των αυθόρμητων γλεντιών που στήνονταν κάθε Κυριακή στα καφενεία.
Την περίοδο αυτή ο Τσορτάντς θα συνδεθεί στενά με το θρυλικό αρχηγό των ανταρτών της Σάντας, Ευκλείδη Κουρτίδη, ο οποίος είχε εγκατασταθεί επίσης στη Νέα Σάντα. Μεγάλος γλεντοκόπος και άφταστος χορευτής της Σέρας, ο Ευκλείδης θα έχει πάντα μαζί του στα γλέντια του το νεαρό Τσορτάν. Κι όταν λίγα χρόνια αργότερα, το 1937, ο Ευκλείδης θα σκοτωθεί σε ατύχημα κατά την επιστροφή του από ένα ακόμη γλέντι με τον Τσορτάν, ο τελευταίος θα του ανταποδώσει τη φιλία του με ένα συγκλονιστικό τρόπο: στο μνημόσυνο για τα σαράντα του καπετάνιου και ενώ οι συγγενείς και οι φίλοι του είναι μαζεμένοι στο καφενείο του χωριού, ο Τσορτάντς θα μπει αμίλητος με τη λύρα του, θα καθίσει σε μια άκρη και θα παίξει και θα τραγουδήσει το γνωστό τραγούδι που έγραψε για τον Ευκλείδη, διασκευάζοντας ένα γνωστό σαντέικο σκοπό. Ο θρήνος και ο οδυρμός που προκάλεσε στους φίλους και συμπολεμιστές του καπετάνιου το άκουσμα του τραγουδιού, έχει χαραχθεί ανεξίτηλα στη μνήμη όσων ήταν παρόντες.
Στο μεταξύ ο Τσορτάντς έχει αποκτήσει τρεις κόρες. Το 1939 κι ενώ βρίσκεται στην Αθήνα, καλεσμένος για τον ετήσιο χορό του Συλλόγου Αργοναύτες-Κομνηνοί, λαμβάνει με τηλεγράφημα το ευχάριστο νέο, ότι η οικογένεια αυξήθηκε με την έλευση ενός ακόμη μέλους, του πολυπόθητου γιού.
Στην περίοδο της Κατοχής ο Τσορτάντς, όπως και η μεγάλη πλειοψηφία των συγχωριανών του, θα ενταχθεί στο ΕΑΜ, χωρίς ωστόσο να λάβει ενεργό μέρος στις συγκρούσεις της εποχής. Μάλιστα από την περίοδο αυτή υπάρχει και μια ευτράπελη διήγηση: ήταν η εποχή που τα πάθη είχαν κάνει τα μέλη των δύο παρατάξεων να γλεντούν σε διαφορετικά καφενεία. Τα μέλη όμως της άλλης παράταξης δεν μπορούσαν να χωνέψουν ότι ο λυράρης του χωριού, τον οποίο και οι ίδιοι αγαπούσαν και εκτιμούσαν, είχε πάει με την άλλη πλευρά. Σκέφτηκαν λοιπόν να τον «συνετίσουν». Επειδή όμως σε κανέναν δεν έκανε καρδιά να τον πειράξει, ανέθεσαν σε φίλους τους από ένα γειτονικό -μη ποντιακό- χωριό, να τον «τρομάξουν». Τους είπαν μάλιστα ότι θα τον γνωρίσουν εύκολα, αφού συνηθίζει να γυρίζει τα βράδια στο σπίτι του από το καφενείο παίζοντας λύρα. Όταν όμως οι εντεταλμένοι κουκουλοφόροι ολοκλήρωσαν το έργο τους, οι «εντολείς» τους διαπίστωσαν έντρομοι ότι το θύμα του κατά παραγγελίαν ξυλοδαρμού δεν ήταν ο Τσορτάντς! Ήταν ο φίλος του ο Σταύρης που είχε έρθει νύχτα από την Καλαμαριά για να προμηθευτεί λίγο σιτάρι για την οικογένειά του και σκέφτηκε να ευχαριστήσει το φίλο του παίζοντας ένα σκοπό κάτω από το παράθυρό του. Όπως διηγούνται οι κόρες του Τσορτάν τα τραύματα του Σταύρη ήταν τόσο σοβαρά, που αναγκάστηκε να παραμείνει νοσηλευόμενος στο σπίτι τους επί αρκετές ημέρες.
Ο Τσορτάντς θα ζήσει όλη την υπόλοιπη ζωή του στη Νέα Σάντα εργαζόμενος ως γεωργός. Τη δεκαετία του 1960 θα συμμετάσχει με τη λύρα του στους χορούς και στις θεατρικές παραστάσεις που διοργάνωναν οι Νεοσανταίοι για να συγκεντρώσουν το ποσό που χρειαζόταν για την αποπεράτωση του Σπιτιού της Σάντας στην Παναγία Σουμελά. Θα παίξει στο Βασιλικό Θέατρο της Θεσσαλονίκης, στην Αθήνα, σε πόλεις και χωριά της Μακεδονίας, όπου ζούσαν συμπατριώτες του. Με μια μόνο εξαίρεση: τη θεατρική παράσταση που διοργανώθηκε για τους Σανταίους της περιοχής του Νευροκοπίου. Κι αυτό γιατί λόγω «κοινωνικών φρονημάτων» δεν μπόρεσε να πάρει την απαιτούμενη άδεια που ήταν τότε απαραίτητη για να εισέλθει κανείς στη λεγόμενη «επιτηρούμενη ζώνη», δηλαδή στις παραμεθόριες περιοχές της χώρας.
Το 1965, με τη χαλάρωση των αστυνομικών μέτρων της πρώτης μετεμφυλιακής περιόδου, ο Τσορτάντς πήρε άδεια να επισκεφθεί την τότε Ε.Σ.Σ.Δ. Πράγματι επέστρεψε στον τόπο που μεγάλωσε, ξανασυνάντησε την αδερφή του και την οικογένειά της και διασκέδασε με τη λύρα του για αρκετές εβδομάδες τους συμπατριώτες του Σανταίους της Γεωργίας.
Ο Τσορτάντς, όπως και όλοι οι υπόλοιποι λυράρηδες της γενιάς τους που είχαν εγκατασταθεί στα χωριά της Βόρειας Ελλάδας, δεν είχε ποτέ την ευκαιρία να αποτυπώσει την τέχνη του σε κάποιο δίσκο. Άλλωστε, απ’ ότι διηγούνται οι παλαιοί , το μεγάλο ταλέντο του δεν ήταν τόσο το παίξιμό του αυτό καθ’ εαυτό, όσο η μοναδική ικανότητα που διέθετε στο στήσιμο του χορού. Εξαιρετικός τραγουδιστής και χαρισματικός στιχοπλόκος, μικροκαμωμένος και αεικίνητος, γύριζε «άμον ζυγοΰρα απέσ’ σο χορόν», καθοδηγώντας τους χορευτές. Ηλικιωμένοι συγχωριανοί του θυμόντουσαν ότι τη δεκαετία του ’30 ο Τσιορτάντς «εγούρευεν» χορούς έξι κύκλων, τους οποίους κατόρθωνε να συντονίζει τέλεια παρά την απουσία ηχητικών εγκαταστάσεων. Ο δε Γώγος, που γνώριζε καλύτερα από τον καθένα τα μυστικά της τέχνης των παραδοσιακών λυράρηδων είχε πει κάποτε στο Στάθη Ευσταθιάδη ότι «τον Τσορτάν για να ακούς ατον, πρέπ’ να αφίντς ατον να παίζ΄κάμποσα ώρας, να ξάφ’νε τα δάχτυλα τ’ κι επεκεί να παίζ’»
Το 1969 ο Τσορτάντς παραχώρησε μια συνέντευξη στον στο λαογράφο Σίμο Λιανίδη, ο οποίος παλαιότερα, το 1951, είχε δημοσιεύσει σε ποντιακό περιοδικό της εποχής το πρώτο καλλιτεχνικό πορτραίτο του παλαίμαχου λυράρη. Ολόκληρη η συνέντευξη, κατά τη διάρκεια της οποίας ο Τσορτάντς παίζει και τραγουδά το τραγούδι του Καπετάν Ευκλείδη, βρίσκεται σήμερα κατατεθειμένη στο αρχείο της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών στην Αθήνα και αποτελεί το μοναδικό ηχητικό ντοκουμέντο της καλλιτεχνικής του παρουσίας.
Ο «Γιάννες» ο Τσορτάντς πέθανε το 1983 στη Νέα Σάντα Κιλκίς.
Δημήτρης Πιπερίδης
Δημοσιεύθηκε στο τεύχος Νο 4 του περιοδικού Άμαστρις (Σεπτέμβριος 2009)
"Τσορτανίκας"
Είναι ο στιχουργός του τραγουδιού για τον Καπητάν Ευκλείδη.
Δισκογραφίες - Ηχογραφήσεις
ΤΟΞΑΡΕΑΣ ΑΜΑΡΑΝΤΑ (2019)
ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ (2006)
ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ (2006)
ΠΟΝΤΙΑΚΑ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ (NS 703) (2005)
ΝΑ ΠΑΙΡΤΣ ΤΗ ΜΑΝΑΣ ΤΗΝ ΕΥΧΗΝ (1996)
ΠΟΝΤΙΑΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ Νο1 & Νο2 (1994)
ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΙΑΚΟΥ ΛΑΟΥ - ΜΕ ΕΥΘΥΝΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ - ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ 1 (1994)
ΤΑ ΣΑΝΤΕΤ΄ΚΑ (1992)
ΤΑ ΠΟΝΤΙΑΚΑ ΤΟΥ Π. ΛΑΖΑΡΙΔΗ Νο2 (1983)
ΡΙΖΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ: ΠΟΝΤΟΣ (1981)
ΤΑ ΧΟΡΕΥΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΙΩΑΝΝΙΔΗ (1979)
ΠΟΝΤΙΑΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΜΠΑΜΠΗ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗ (1977)
ΣΤΑ ΑΥΘΕΝΤΙΚΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ (1976)
ΠΟΝΤΙΑΚΑ - ΝΙΚΟΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ (1975)
Ο ΝΙΚΟΝ ΠΑΙΖ' ΚΑΙ ΤΡΑΓΩΔΕΙ (2005)
ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ - 100% ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ (2003)